Miejsca pamięci… Pomniki, cokoły, pamiątkowe głazy, ale też kapliczki, przydrożne krzyże, miejsca straceń, pochówku. W naszym krajobrazie mamy ich wiele. Mijamy je na skrzyżowaniach dróg, na polach, w lasach, spotykamy w ustronnych miejscach, ale również  w zabudowanych osiedlach miejskich.

Część z nich zapomnianych, zaniedbanych, o istnieniu których wiedzą już tylko nieliczni, którym informacje przekazali świadkowie tamtych, ważnych dla nas wydarzeń, rodzice, szkoła.

Mazowsze, podobnie zresztą jak inne regiony naszego kraju, pozostaje regionem, gdzie wiele istotnych miejsc pamięci wymaga odnowienia i renowacji. To m.in. takim działaniom przyświeca idea programu samorządu województwa mazowieckiego „Mazowsze dla miejsc pamięci". Program ruszył w ubiegłym roku, a skorzystało już z niego kilkadziesiąt powiatów i gmin z terenu całego województwa.

Dlaczego odbudowywanie takich miejsc jest ważne? Bo dla wielu mieszkańców Mazowsza miejsca pamięci to materialne świadectwo istotnych wydarzeń z historii ich miejscowości, regionu i kraju. Stanowią integralną część społeczną, kulturową i polityczną.

Lokalnych samorządów nie zawsze jest stać na odbudowywanie zabytków czy tworzenie nowych miejsc pamięci. Zawsze są pilniejsze wydatki, inwestycje służące ludziom tu i teraz. Dlatego takie miejsca coraz częściej popadają w zapomnienie. Pamięta o nich tylko wąska grupa miłośników regionu, pasjonatów historii.

Samorząd województwa w ramach programu „Mazowsze dla miejsc pamięci" przekazuje środki finansowe gminom i powiatom na rewitalizację, modernizację, ale też tworzenie nowych miejsc pamięci, tam gdzie jest taka potrzeba. Mogą to być m.in. pomniki, nagrobki czy tablice upamiętniające wydarzenia historyczne lub ludzi. Tylko w ubiegłym roku przeznaczono na te cele blisko 2 mln zł. Dofinansowanie otrzymało ponad 40 takich miejsc.

W tym roku władze regionu przeznaczyły 2 mln zł na rewitalizację 38 obiektów w całym województwie. 

Mogiła ofiar II wojny
„Wąski Las” to zaciszne miejsce w niewielkiej wsi Sewerynowo na głównej trasie między Makowem Mazowieckim a Różanem, gdzie znajduje się zbiorowa mogiła ofiar II wojny światowej. Są w niej szczątki ok. 500 bezimiennych ofiar – chorych, inwalidów, starców, których władze niemieckie zwabiły pod pozorem bezpłatnego leczenia. Wszyscy zostali rozstrzelani przez hitlerowców w lutym 1940 r.

O dojeździe do miejsca zbrodni na niewinnych ofiarach informuje tablica stojąca na trasie DK 60. Sama mogiła znajduje około 500 m od szosy.

Na początku lat 90. ub.w. w lesie postawiono kamienny obelisk i krzyż. Pod nimi składano kwiaty i zapalano znicze. Kilka lat temu część mieszkańców powiatu makowskiego żaliła się, że okrągła rocznica zbrodni w Wąskim Lesie przeszła niezauważona, nie odbyły się żadne uroczystości – nie było delegacji, młodzieży szkolnej, harcerstwa, mieszkańców.

Równo rok temu rada powiatu w Makowie Mazowieckim uznała dzień 12 lutego dniem pamięci o mieszkańcach powiatu makowskiego zamordowanych przez niemieckich okupantów w Wąskim Lesie.

Tegoroczne obchody przypominały już o powadze tego miejsca. W gminie Czerwonka, gdzie znajduje się obelisk, odbyła się prelekcja na temat zbrodni, a po niej złożono wieńce i odprawiono mszę. Oprócz samorządowców, uczniów szkół, przedstawicieli służ mundurowych, zjawili się również pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej.

To bez wątpienia miejsce ważne, nie tylko z historycznego punktu widzenia, o którym należy pamiętać i pielęgnować, ale też, ze względu na pamięć o zamordowanych mówić, co tutaj się wydarzyło, jakie skutki niosą za sobą totalitaryzmy.

Pamięci POW
Miejsca pamięci narodowej często przekazują nam wiedzę o ludziach i organizacjach działających na rzecz obrony lub odzyskania niepodległości przez Polskę. Tak jest m.in. w powiecie przasnyskim. Upamiętnienie walki o odzyskanie niepodległości po ponad 120 latach zaborów przyświeca budowie pomnika na cześć członków Polskiej Organizacji Wojskowej w miejscowości Bogate w gminie Przasnysz.

POW była jedną z organizacji związanych z ideą niepodległościową Polaków po I wojnie światowej, a jej twórcą był Józef Piłsudski. Początkowo działała jawnie, później w konspiracji. W miastach północnego Mazowsza tworzono kompanie i plutony, w gminach powstawały placówki i sekcje. Prężna i liczna sekcja peowiaków zawiązała się właśnie w miejscowości Bogate. Działały tutaj nawet dwie sekcje (razem 45 osób), którymi dowodzili komendant Henryk Wieczorek „Zawisza” z Krasińca, sekcyjni A.S. Wieczorek „Czarny” z Wielodroża i nauczyciel Zajączkowski z Wielodroża. Kobiety, których w przasnyskich strukturach POW było niewiele, pełniły funkcję łączniczek. Bronisława Dzierżanowska „Bogacka” z sekcji POW w Bogatem wspominała po latach: „Do organizacji POW wprowadził mnie Henryk Wieczorek

z Krasińca i powierzył mi funkcję łączniczki pomiędzy Janem Smoleńskim ze składu aptecznego w Przasnyszu”. Kapelanem i przewodnikiem duchowym POW w Przasnyskiem był pochodzący również z Bogatego ks. Ignacy Dzierżanowski.

Peowiacy oprócz ćwiczeń bojowych, dbali również o nastroje patriotyczne. W październiku 1917 r. przy kościele w Bogatem z okazji setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki odsłonięto tablicę pamiątkową. Usypano kopiec, który istnieje w Bogatem do dzisiaj.

W chwili odzyskiwania niepodległości, w listopadzie 1918 r. peowiacy z Bogatego, wspólnie z pozostałymi sekcjami brali udział w akcjach sabotażowych i rozbrajaniu żołnierzy zaborców w przasnyskich koszarach, a później odstawianiu ich do granicy państwa.

Po rozbrojeniu Niemców prawie we wszystkich miejscowościach regionu odbyły się dziękczynne nabożeństwa w intencji odzyskanej niepodległości, połączone z patriotycznymi przemówieniami. Peowiacy przejęli urzędy, biura, sklepy oraz magazyny poniemieckie.

W Przasnyskiem pamiętają
W ostatnich latach wkład członków POW w odzyskanie niepodległości Polski jest należycie honorowany. Dekadę temu w Przejmach, a następnie w Jednorożcu i w Lipie odsłonięto pomniki poświęcone ludziom pochodzącym z tych miejscowości, tworzącym i działającym w strukturach organizacji. W 2018 r., w setną rocznicę odzyskania niepodległości, na skwerze parkowym przy ul. Wojskowej w Przasnyszu, w pobliżu koszar, odsłonięto pomnik poświęcony Żołnierzom Niepodległości – członkom POW z Przasnysza i okolic.

Od 2004 r. czyniono pierwsze starania, aby taki pomnik powstał również w Bogatem. Na początku nie było na to funduszy ani możliwości. Teraz, już wiadomo, taki pomnik powstanie w ciągu najbliższych miesięcy.

- Wpadliśmy na pomysł, że w jednym miejscu uhonorujemy trzy sekcje POW – oczywiście z Bogatego, gdzie sekcje liczyły kilkadziesiąt osób, ale też z Bartnik i Golan. Na kamieniu wyrytych będzie około stu nazwisk. Pomnik powstanie przy szkole podstawowej, której patronem nie może być kto inny jak marszałek Józef Piłsudski. Na pewno ci twórcy niepodległości z tego terenu zasługują na upamiętnienie – wyjaśnia Grażyna Wróblewska, wójt gminy Przasnysz.

Pomnik w Bogatem będzie miał formę tryptyku. Na trzech granitowych tablicach, dla każdej z sekcji osobną, znajdą się dwie inskrypcje oraz odznaka peowiaków.

Tegoroczni beneficjenci programu  „Mazowsze dla miejsc pamięci":
Kategoria: prace restauratorskie, prace konserwatorskie, roboty budowlane:

Miasto Przasnysz, rekonstrukcja i konserwacja pomnika Św. Rocha w Przasnyszu – 30 600 zł; Gmina Glinojeck, renowacja grobu wojennego żołnierzy Armii Krajowej na cmentarzu parafialnym w Glinojecku – 52 243 zł; Gmina Dzierzążnia, remont murowanej kapliczki z 1863 roku w miejscowości Pomianowo – 35 200 zł; Gmina Strzegowo, zachowanie miejsca pamięci w Unierzyżu – 30 800 zł; Gmina Świercze , odnowienie mogiły Poległych Bohaterów 17 sierpnia 1920 w Strzegocinie – 20 960 zł; Gmina Miasto Płońsk, renowacja mogiły zbiorowej poległych w 1920 r. w Płońsku – 52 202 zł; Gmina Stupsk, renowacja Pomnika Wolność wraz z zagospodarowaniem terenu wokół pomnika – 36 400 zł; Gmina Miasto Raciąż, przebudowa zbiorowego miejsca spoczynku osób wojskowych i cywilnych na cmentarzu parafialnym w Raciążu - 62 000 zł; kategoria: tworzenie nowych miejsc pamięci narodowej: Gmina Przasnysz: wzniesienie pomnika uwieczniającego pamięć Członków Polskiej Organizacji Wojskowej w miejscowości Bogate – 37 858 zł;  Gmina Czerwonka, renowacja Mogiły Zbiorowej na Wąskim Lesie – 75 840 zł.