Północne Mazowsze dzięki swojej bogatej historii jest pełne zabytków. Ważne jest, żeby o nie dbać, ponieważ to nasze narodowe i lokalne dziedzictwo. Aby nie ulegały one degradacji, konieczna jest ich konserwacja, która wymaga dużych środków. Na szczęście mamy takie możliwości, a jedną z nich jest program wsparcia samorządu województwa mazowieckiego „Mazowsze dla zabytków”.

Większość zachowanych do dziś historycznych budowli to obiekty sakralne. Jednym z miejsc, które skorzystało z mazowieckiego dofinansowania, jest kościół pw. Świętej Trójcy i św. Wawrzyńca w Kraszewie w gminie Ojrzeń.

Kraszewo
Tutejsza parafia pw. św. Zygmunta została erygowana prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku. W Kraszewie powstał wtedy pierwszy, zapewne drewniany kościół (pierwsza wzmianka pochodzi z 1435 r., z 1449 r. – pierwsza informacja źródłowa o miejscowym wikariuszu).

Stawianie murowanej świątyni rozpoczęto w drugiej połowie XVI wieku. Wzniesiono wtedy kaplicę św. Anny, zakrystię i skarbiec, których fragmenty zachowały się do dziś. Pod koniec XVI wieku dostawiono do nich trzy ściany drewniane. Jak informują parafialne źródła, przed1775 r. obiekt zastąpiła kolejna drewniana budowla, wzniesiona przez ciechanowskiego sędziego ziemskiego Mikołaja Modzelewskiego. W tej formie zachowała się do dziś.

– Północna część świątyni jest murowana i powstała znacznie wcześniej niż część kościoła. Nawiązaniem do architektury murowanej są także pozorne boniowania, które osłaniają naroża nowszej części drewnianej. Pozostałe części kościoła nie pozostawiają już wątpliwości, że mamy do czynienia z jednym z najciekawszych drewnianych obiektów sakralnych na terenie północnego Mazowsza. Niższe od nawy prezbiterium przykryte oddzielnym dachem naczółkowym może się kojarzyć z charakterystycznym dla tej części regionu budownictwem mieszkalnym. Jednak wyższa i szersza część nawowa – szczególnie wieńcząca ją wydatna, ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę – udowadnia, że to bez wątpienia obiekt sakralny. Kruchta główna, usytuowana od zachodu, prowadzi do części drewnianej kościoła. Długość nawy jest krótsza od jej szerokości (7,90 x 8,90 m), natomiast znacznie dłuższe jest prezbiterium (11,10 x 7,20 m). Do nawy od zachodu dostawiono nowszą kruchtę boczną, a od północy – murowaną kaplicę. Północną ścianę prezbiterium stanowi bok murowanej zakrystii. Jednonawowe wnętrze przykrywa wspólny dla nawy i prezbiterium strop płaski (tzw. nadsiębitka – deski nabijane są od góry na belki stropowe), natomiast w części murowanej kościoła znajdują się sklepienia kolebkowe – czytamy w informacji  na stronie parafii.

„Pętla ciechanowska”
Obok kościoła stoi również drewniana dzwonnica z przełomu XVII i XVIII wieku, wzniesiona na planie prostokąta (5 x 3 m), w konstrukcji słupowej, z czterospadowym dachem pokrytym gontem. Na terenie przykościelnym znajduje się także „Grób Familijny Hrabiów Kicińskich”, nagrobek w kształcie obelisku Brunona Kicińskiego (1797 – 1844), dziennikarza, poety i tłumacza, oraz jego córki Haliny (zm. 1853 r.).

Wewnątrz kościoła można zobaczyć dwa barokowe ołtarze, główny z 1720 r, boczny z ok. 1700 r., barokowo-ludową ambonę z drzewa lipowego (1726 r.), rzeźbione tabernakulum (1726 r.), a także rzeźbiony nagrobek Jana Franciszka Kucharskiego (1677 r.).

Kościół przeszedł gruntowny remont w 1825 r. i kolejny w 1973 r. Wymieniono wtedy m.in. podwaliny, sufit i więźbę dachową, a dach pokryto blachą.

W 2020 r. wyremontowano kruchtę (dotacji udzielił Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków). W ostatnich latach parafia skorzystała z programu „Mazowsze dla zabytków” (a także innych środków, m.in. z budżetu państwa), dzięki któremu dokonano naprawy, wymiany i konserwacji elementów ścian drewnianych, a także remontu dachu. W latach 2021-2023 samorząd województwa mazowieckiego udzielił parafii 140 tys. zł dotacji na prace przy ścianach drewnianych kościoła. Kościół znajduje się na szlaku drewnianej architektury sakralnej pn. „Pętla ciechanowska”, na której są także: Ciemniewko, Drogiszka, Gąsiorowo, Grzebsk, Królewo, Lekowo, Malużyn, Przedwojewo, Sarbiewo, Strzegowo, Węgra, Zielona Ciechanowska i Żurominek Kapitulny.

Sarbiewo
Znajdujący się na tym szlaku kościół w Sarbiewie także skorzystał z programu „Mazowsze dla zabytków”, dzięki któremu wykonano prace konserwatorsko-restauratorskie przy ołtarzu południowym i północnym. W 2022 r. samorząd województwa mazowieckiego udzielił parafii 60 tys. zł dofinansowania na prace konserwatorsko-remontowe przy ołtarzu bocznym północnym, a w 2023 r. 120 tys. zł – na drugi etap prac konserwatorsko-restauratorskich przy ołtarzu południowym a także zainwestowano w wyposażenie kościoła.

Parafia pw. św. Antoniego w Sarbiewie została erygowana w XIII wieku. Kościół jest przykładem budownictwa drewnianego z okresu późnego średniowiecza, jednym z nielicznych, jakie zachowały się w tej części Polski.

– Kościół jest jednonawowy z wydzielonym prezbiterium, orientowany (część prezbiterialna, mieszcząca ołtarz główny, zwrócona jest ku wschodowi), pochodzi najprawdopodobniej z XV wieku. Wyposażony jest w konwencji późnobarokowej, wyróżnić można dwa eklektyczne ołtarze boczne i ołtarz główny z XVII wieku z figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVIII wieku, po bokach ołtarza umieszczono figury świętych biskupów – Stanisława i Mikołaja. W kościele znajdują się polichromie z wizerunkami świętych oraz herbami kolatorów Dłużniewskich, Sarbiewskich, Ćwiklińskich, Radzymińskich i Młockich, którzy byli głównymi budowniczymi i darczyńcami kościoła. Parafia posiada ciekawe zbiory szat liturgicznych, paramentów i obrazów. Z uwagi na ich wartość część z nich można oglądać w Muzeum Diecezjalnym w Płocku, do najciekawszych należą gotyckie sakramentarium i monstrancja z XVI wieku. Godna uwagi jest granitowa kropielnica z XV wieku, figura Chrystusa w koronie cierniowej z XVII wieku. W kościele znajdują się ośmiogłosowe organy z końca XIX wieku wykonane przez Józefa Szymańskiego. W połowie XVIII wieku do kościoła została dobudowana wieżyczka i drewniana dzwonnica. W XIX wieku zostały dobudowane kruchty. W kościele znajduje się tablica, a przed kościołem pomnik, które upamiętniają księdza M.K. Sarbiewskiego – informuje gmina Baboszewo.

Pokonujemy bariery
Jak zauważa marszałek Adam Struzik, w regionie jest wiele cennych budynków, które wymagają pilnych prac konserwatorskich.
– Chcemy, aby mazowieckie zabytki zostały zachowane i służyły kolejnym pokoleniom. Nasze wsparcie kierujemy do właścicieli takich obiektów. Pomagamy m.in. samorządom, parafiom, fundacjom czy stowarzyszeniom. W ten sposób pokonujemy jedną z najtrudniejszych barier, czyli barierę finansową.

Jak co roku, także i w tym, ogłoszono nabór na wsparcie dla rewitalizacji i renowacji mazowieckich zabytków.
– Głęboko wierzę, że przyczynia się to do zachowania naszego dziedzictwa kulturowego i historycznego, a często też do uatrakcyjnienia przestrzeni i miejsc ciekawych turystycznie. Sam dużo podróżuję po Mazowszu i widzę, że prowadzony przez wiele lat projekt oraz dodatkowe pieniądze z funduszy europejskich przyczyniły się w znacznym stopniu do uratowania wielu wartościowych zabytków – uważa marszałek.

Jak informuje urząd marszałkowski, dofinansowanie obejmuje prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy mazowieckich zabytkach, w tym m.in. stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku, odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych, odnowienie lub odtworzenie okien, zewnętrznych odrzwi i drzwi czy więźby dachowej. Wsparcie może zostać przeznaczone także na działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu czy wykonanie izolacji przeciwwilgociowej. Maksymalna kwota dotacji, o którą mogą wnioskować właściciele obiektów zabytkowych ustala jest każdego roku przez zarząd województwa mazowieckiego. W latach 2023024 była to kwota 300 tys. zł. Wniosek o udzielenie wsparcia w ramach programu „Mazowsze dla zabytków” może złożyć każdy podmiot będący właścicielem bądź posiadaczem zabytku. Ważne, aby obiekt figurował w rejestrze zabytków i znajdował się na terenie województwa mazowieckiego.

– To wsparcie jest niezwykle ważne. Wiemy o tym od właścicieli obiektów zabytkowych. Nasze dofinansowania umożliwiają często niezwykle potrzebne prace, nie tylko takie, które pozwalają zabytkom wrócić do dawnej świetności, ale także często po prostu ratujące te zabytki przed niszczeniem. Takich zabytków na Mazowszu mamy wiele, ale bez systematycznych renowacji, bez troski o ich stan niestety część z nich będzie popadać w ruinę, a tego nie chcemy. Dlatego od lat sejmik Mazowsza co roku przeznacza znaczące pieniądze na renowację naszych zabytków – podkreśla marszałek Adam Struzik.

Ponad 20 beneficjentów w subregionie
W zeszłorocznej edycji programu rozdysponowano łącznie niemal 13,8 mln zł. Wśród 151 beneficjentów znalazły się podmioty z naszego subregionu. Na liście, obok wspomnianych parafii w Kraszewie i w Sarbiewie, znalazły się także m.in.:

– parafia pw. św. Doroty w Bogurzynie (gm. Wiśniewo) – III etap remontu elewacji kościoła, kwota 60 tys. zł;
– gmina Sypniewo – renowacja i wymiana stolarki okiennej i drzwiowej w Domu Kultury w Gąsewie Poduchownym, 70 tys. zł;
– parafia pw. św. Małgorzaty w Gąsewie Poduchownym (gm. Sypniewo) – remont i wykonanie badań konserwatorskich wnętrza kaplicy pw. św. Wawrzyńca na cmentarzu grzebalnym, 100 tys. zł;
– parafia pw. św. Michała Archanioła w Płońsku – II etap prac konserwatorskich i restauratorskich przy kościelnym ołtarzu głównym z XVII wieku, 70 tys. zł;
– parafia pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Bieżuniu – III etap prac konserwatorskich i restauratorskich w kościele pw. św. Trójcy, 120 tys. zł;
– parafia pw. św. Stanisława BiM w Sieluniu (gm. Młynarze) – prace konserwatorsko-malarskie wnętrza kościoła, 80 tys. zł;
– powiat żuromiński – II etap rewitalizacji parku podworskiego w miejscowości Zielona (wyeksponowanie oryginalnego zabytkowego układu parku poprzez uzupełnienie nasadzeń), 70 tys. zł;
– parafia pw. św. Floriana w Krysku (gm. Naruszewo) – zatrzymanie degradacji więźby dachowej gotyckiego kościoła, 99,7 tys. zł;
– gmina Pułtusk – II etap remontu elewacji budynku Publicznej Szkoły Podstawowej nr 1, 200 tys. zł;
– parafia pw. św. Stanisława BiM w Mławie – II etap projektu konserwatorskiego posadzki w kościele, 80 tys. zł;
– Stadnina Koni Krasne sp. z o.o. – I etap remontu budynku dawnej Ochronki, 90 tys. zł;
– parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Gołyminie-Ośrodku – prace ratownicze przy zerwanym dachu w gotyckim kościele z XV wieku, 100 tys. zł;
– parafia Zwiastowania NMP w Czerwińsku – II etap prac przy cyklu sześciu wielkich obrazów olejnych zawieszonych w prezbiterium bazyliki Zwiastowania NMP, ukazujących sceny z życia Matki Bożej, 150 tys. zł;
– parafia pw. św. Stanisława BiM w Czernicach Borowych – odtworzenie stolarki okiennej w kościele, 70 tys. zł;
– gmina Siemiątkowo – wymiana konstrukcji i poszycia dachu budynku GOPS, 160 tys. zł;
– kościół rektoralny Sanktuarium Diecezjalne św. Antoniego Padwy w Ratowie (gm. Radzanów) – Pobernardyński Zespół Klasztorny, prace przy dachu kościoła pw. św. Antoniego – 120 tys. zł;
– Modlin sp. z o.o. – odtworzenie dachu w Elektrowni Centralnej Narew z 1806 roku – 120 tys. zł;
– Modlin 1841 sp. z o.o. – III etap prac zabezpieczających Bramę Napoleona w Zespole Koszar Obronnych, 119 988 zł;
– parafia pw. św. Mikołaja w Niedzborzu (gm. Strzegowo) – III etap prac w budynku plebanii z ok. 1886 r., 110 tys. zł.

W tym roku w ramach programu „Mazowsze dla zabytków rozdysponowano 13,8 mln zł. W subregionie ciechanowskim pomoc finansową otrzymało 12 obiektów zabytkowych.

Radosław Kowalski